Pemuka Jaku

Pemuka Jaku
Niat ati penulis nengkebang siti blog ngena jaku Iban ngambika jaku tu enda lenyau mabun laya nitihka aki ini kitai ke Serawai Mandai Betangga Tunggang lalu pia mega awakka iya tau nyadika pesaka sida Titik Nasan Pantau Ajan Panjai Lengan, Tuai Sebayan ba Bedega Lintang Takang. Laman tu ukai semina ngenang pasal pemansang jaku Iban di sekula enggau budaya bansa Iban tang mega ngenang pekara pasal pengerindu diau begulai sejalai sereta bekunsi tuju pengidup enggau mayuh pupu raban bansa ba Malaysia. Kepenudi bendar, laman tu dikarapka ulih nyadika penyanding penemu ngagai bala nembiak ke agi belajarka jaku Iban baikka iya di tikas sekula, institut pematih pengajar tauka universiti.

"Dikelala Buah ari Langgu, Dikelala Basa ari Penyiru, Dikelala Bansa ari Jaku"

Rabu, 2 Februari 2011

Engkabang


Enti disebut kayu tauka buah engkabang dipelabaka mayuh orang enda kala meda taja pan kala ninga, kelebih agi ngagai bala nembiak redak Iban rebak baru ke diau mendam ba pasar tauka nengeri. Ngagai bala Iban ke tuai ke ada ba menua pesisir, buah engkabang tu ukai utai ke jarang didinga, dipeda tauka nyelai ba sida. Tempalai kenang sekali tu nguji ngenangka enggau ngelansa utai ke dikumbai engkabang.


Kayu engkabang tu sebansa utai tumbuh ke datai ari spesies kayu ke dikumbai genus shorea. Iya mayuh amat tumbuh ba menua Sarawak kelimpah ari Indonesia, Filipina enggau Asia Tenggara. Taja pia kayu engkabang ari spesies dipterocarpaceae ke ngundan mayuh minyak semina tumbuh ba Pulau Borneo. Engkabang berengkah bebungai ari bulan Oktober dataika bulai January. Kayu engkabang nitihka peneleba bala Iban, semina bebuah sekali dalam timpuh tujuh taun.


Kelimpah ari ke disebut diatas, bisi sebelas spesies engkabang ke bisi tumbuh ba menua Sarawak Tu nyengkaum engkabang jantung (shorea macrophylla), engkabang bintang (shorea splendida), engkabang gading (shorea helmsleyana), engkabang tanggui (shorea simins), engkabang asu (shorea palembanica), engkabang rusa (shorea stenoptera) enggau engkabang langai bukit (shorea pinanga).


Saiz buah engkabang tu semina mesai buah bol ping pong, bechura coklat sereta ngembuan empat ngagai lima sayap ngelingi buah nya. 


Nama Utai Ke Nyelai Pasal Engkabang
 
Ngagai orang ke kreatif tentu engkabang tu mayuh guna. Kelimpah ari nyadika ramu rumah, buah iya ti udah chukup tuai ulih diproses dikena ngasilka minyak ke mayuh guna. 


Tekstur iya ngabih baka mentega, bechura kuning sereta ngundan mayuh minyak lalu nama saintifik iya dikumbai shorea macrophylla. Dulu menya raban bansa Iban ngena minyak engkabang ke udah diproses nyadika minyak makai sereta minyak urut kelebih agi dikena muai angin. 


Nitihka pansik, minyak engkabang mega ngundan agen ti enda ngasuh kitai jampat tuai. Nya mih kebuah kemaya hari tu, engkabang tu udah diproses nyadika mayuh kereban penganta. 


Kelimpah ari nya, minyak engkabang ke udah diproses sereta disimpan ba dalam buluh tau dichal ba asi ke agi angat lalu tau nambahka penyamai asi nya. Nyau kuning gamal asi laban minyak nya baru orang makai iya. Asi ke diendal ngena pitan tu nyamai diempa lalu asai iya bisi belemak. Asi nyadi beminyak sereta bebau angit. 


Kemaya hari tu setipak enggau pemansang teknologi minyak engkabang tauka nama moden iya mentega hijau mayuh agi guna iya. Mayuh kompeni ngaga buah engkabang nyadika kereban dikena ngasilka kereban penganta baka krim mua, inchi enggau losyen.


Buah engkabang ke udah chukup tuai deka labuh kediri ke tanah bepeling-naning. Nya mih kebuah orang Iban ngumbai helikopter nya bilun engkabang tauka bilun buah engkabang.


Buah tu mega nyelai laban enti enda digumpul enggau jampat iya deka tumbuh nyadi anak pun engkabang.
Kelimpah ari mensia, jelu siga mega deka amat bepakaika buah engkabang laban ke asai iya belemak.


Jalai Proses Buah Engkabang 

Jalai ngasilka minyak tauka gemu engkabang tu mayuh macham sereta bebida-bida ari siti pelilih menua ngagai siti pelilih menua ke bukai taja pan pun chara ngaga nya agi sebaka.


Buah engkabang ke udah digumpul nya lalu dibuai kulit. Udah nya tadi, iya lalu dijembui tauka disalai ba langkau dalam timpuh sekurang-kurang iya 48 jam.


Udah disalai, kulit buah engkabang dipalu ngambika ngeluarka isi iya. Naka ke diatu rega isi buah engkabang di Sarikei enda kurang ari RM2 ngagai RM2.20 sekilogram.


Enti kitai deka ngulihka minyak, isi buah engkabang tadi patut direbus dataika iya nyau lemi. Udah nya baru ditutuk ba lesung dataika iya anchur. Udah nya isi iya nya tadi lalu dipichit tauka dikepit ngambika pansut minyak. Pengawa ke ngaga minyak tu dikumbai orang mitan engkabang.. Pitan engkabang nya tadi lalu disimpan dalam buluh sampaika iya nyau meku. Iya ke udah dalam buluh tu ulih diguna tauka dijual terus.


Spesies Ke Majak Punas

Nitihka International Union for Conservation of Nature (IUCN) Red List, nyau deka semua spesies engkabang kebisi ba menua Asia Tenggara diatu udah dikategorika dalam raban utai tumbuh ke nyau majak nadai. Taja pia sekeda spesies ke udah dirintaika IUCN endang mayuh tumbuh di Taman Negara Bako, Kuching enggau Taman Negara Bukit Lambir di Miri.


Naka ke diatu, perintah udah nengkebang siti atur ba baruh Ordinan Perlindungan Hidupan Liar Sarawak Seksyen 31 dikena nyaga spesies kayu tu ari pupus. Kelimpah ari nya, perintah mega ngaga undang-undang Ordinan Hidupan Liar Bab 26 dalam taun 1998 mega dikena nyekat kayu ke bansa tu abis ditebang ketegal pemansang.

Tiada ulasan:

Catat Ulasan