22 Julai besai reti ba peranak Sarawak

Enti ditanya tentu mayuh ari kitai nemu hari bulan 31 August 1957 lalu mega 16 September 1963. Tu mih dua hari bansa diintu di Malaysia. 31 August nya pengerami Hari Bansa suba agi aku sekula ninga perintah nyebut nya Hari Kebangsaan tang diatu sida nyebut nya Hari Kemerdekaan lalu 16 September nya pengerami Hari Malaysia, hari ke alai menua Sabah, Sarawak enggau Singapore (Nengeri-nengeri Baru) begempung enggau 11 buah nengeri Persekutuan Tanah Melayu (Malaya) numbuhka Gerempung Malaysia ke dikumbai Persekutuan Malaysia tauka Federation of Malaysia.

Taja pia, enti ditanya bala orang Sarawak kelebih agi bala nembiak redak senentang  hari bulan 22 July, tentu mayuh ari kitai enda tentu nemu enti enda dipadah. Nya mih hari Sarawak dalam taun 1963. Enda baka Sabah enggau Singapore ti nerima tikas merintah diri sebedau Hari Malaysia, Sarawak udah dulu nerima merdeka penuh sebedau Hari Malaysia dipejadika. Iya udah diberi ngagai Sarawak olih perintah British kena 22 July 1963. Baka ni Sarawak diberi merdeka?

Sarawak dulu menya dipegai perintah Rajah Putih ari Dinasti Brooke kenyau ari taun 1841. Sebedau taun tu, Sarawak nya sebuah ari menua tauka wilayah di baruh perintah Sultan Brunei. Enda ulih ditentuka maya nya, baikka Sarawak tu dipegai British sechara enda terus, tang iya ke ulih ditentuka maya nya Sarawak endang kala nerima pemendar nyadi sebuah negeri ti udah merdeka dalam taun 1851 ari British empu. Semina dalam taun 1941, baru Sarawak dipegai terus lebuh ke diambi Jipun maya Perang Dunya Ke-2. Sarawak terus diperintah nyentuk ke 1946 lebuh Jipun nyurutka diri ari Sarawak. Taja pan maya tu ukai reti nya Sarawak udah nerima merdeka baka ke sebedau tu laban Rajah Putih Sarawak maya nya, Charles Vyner Brooke benung napi penanggul duit lalu tusah alai iya deka ngemansangka Sarawak kelimpah ari faktor ke nadai pengarap ke anak menyadi iya, Raja Muda Anthony Brooke ke patut nyadi waris penganti iya. Ketegal faktor nya, Charles Vyner Brooke lalu nyerahka Sarawak ngagai British kena bulan July 1946. Tu ngujungka Sarawak nyadi sebagi ari Tanah Perintah Crown British.

Kuasa British di Sarawak dipajak nyentuk ngagai taun 1963,  lebuh Sarawak nyain sempekat begerempung besama-sama Borneo Utara enggau Singapore sereta 11 buah nengeri ba Persekutuan Tanah Melayu (Malaya). Udah tiga buah nengeri tu sama enggau, dia gerempung tu lalu dikumbai Persekutuan Malaysia. Bebida ari Singapore enggau Sabah ti nerima taraf  ‘perintah kediri' kena 31 Ogos 1963, Sarawak maya nya endang udah nerima merdeka penuh ari British iya nya kena 22 July 1963. Reti nya, Sarawak endang sebuah menua ke udah merdeka maya Hari Malaysia kena 16 September 1963. Maya nya, iya sebuah menua baru ti baru beumur 47 hari.

Lengkaka sesempa leka pinang diatu aku nguji ngerintaika cherita pemansang parti politik di Sarawak. Kebuah ke nyerita nya laban bisi kaul enggau pemansang pengawa merintah menua Sarawak. Pengawa politik beparti berengkah ada dalam pengujung taun akhir 1950-an. Bisi siti surat berita ti dikeluarka maya nya iya nya Fajar Sarawa. Fajar Sarawak ti dikeluarka dalam 1930 mujur meransang pengerawang sosiopolitik ba raban bansa Melayu Sarawak.Pengawa ti dipejalaika Fajar Sarawak tu ngujungka iya ulih numbuh sekeda gerempung baka Persatuan Melayu Miri (1936), Persatuan Melayu Sarawak (1939) enggau Persatuan Kebangsaan Melayu Sarawak (1939).

Sarawak ngembuan cherita sejarah senentang pemansang politik kediri empu. Pemansang politik tu ulih ditimpai baru maya iya deka diserahka ngagai perintah British. Tu nyadi maya tuduh penemu ti deka mai Sarawak ke dalam Gerempung Malaysia ngujungka datai ngagai iya tulihka merdeka (September 1963). Aku ngumbai tu laya politik. Semua laya politik ke ditapi nya ngasuh menua Sarawak balat agi tuai runding dalam pengawa politik Sarawak lebuh iya udah masuk di dalam Persekutuan Tanah Melayu ti merdeka. Fakta sejarah bisi mandangka penau enggau penemu senentang politik di Sarawak bisi tinggal mimit tang pengawa ke ngelaban perintah British sigi udah lama bisi.

Pengawa ke ngelaban perintah tu (1840-an-1860-an) nitihka sejarah diuluka sida Libau (Rentap), Syarif Masahor enggau Linggir. Maya Sarawak diserahka ngagai British (1946) iya dilabanka Datu Patinggi Abang Abdillah enggau sekeda tuai ke bukai. Bisi sekeda gerempung baka  Persatuan Melayu Sarawak (PMS) enggau Gerempung Dayak Sarawak mega sama bela bisi enggau ngelaban. Kepengujung nya Sarawak lalu dipejadika ‘crown colony’ iya nya sebagi ari tanah ti dipegai kuasa British) kena 1 July 1946. Pekara tu diterima enggau ati ti ringat ari raban ke ngelarka diri Persatuan Kebangsaan Melayu Sarawak (PKMS), Parti Dayak Sarawak, Barisan Pemuda Sarawak (BPS) enggau Barisan Pemuda Malaya (BPM). Pengawa protes senentang hal nyerah (1946-1949) tu mujur ngelemika perintah British. Mayuh tuai ke ngulu ngelaban nya sida ke gawa perintah. Ketegal nya perintah British lalu ngeluarka surat pekeliling ti meri jaku tangkan sereta deka ngukum bala ke gawa ke perintah nya enti sida bisi ditemu enggau raban antinyerah. Berindik ari nya mega lalu ditumbuhka bala nembiak Sarawak siti agi raban ti digelar sida Rukun 13 iya nya siti gerempung resia. Tuju gempung deka munuh sapa-sapa pemesai  British ke bisi di Sarawak. Siku ari raban ke nyadi pengulu gempung tu iya nya Rosli Dhoby. Iya mih orang ke mujur munuh Sir Duncan Stewart maya iya nemuai ke Sibu kena 13 December 1949.

Gerempung parti politik Sarawak udah nya berengkah bisi sepengudah pemutus runding perintah British ke deka ngaturka pengawa bepilih raya Majlis Daerah dalam timpuh beberapa taun ari 1956. Parti Bersatu Rakyat Sarawak (SUPP) ditumbuhkan kena June 1959. Tu mih parti politik ti keterubah iya di Sarawak lalu majoriti raban parti tu sida ari raban bansa China. Nangkanka nya lalu dientudika Parti Negara Sarawak (Panas) ti ditumbuhka orang Melayu Sarawak maya bulan April 1960. Chairman keterubah iya nya Datu Abang Mustapha. Maya baru ditumbuhka, parti tu ngembuan juluk ati ke deka ngangkatka tikas pengidup orang asal tauka pribumi dalam bidang ekonomi pelajar. Tang lebuh British deka ninggalka Sarawak, parti tu lalu nguji deka minta Sarawak merdeka nengah Gagasan tauka Gempung Malaysia.

Raban bansa Iban mega enda tinggal lalu numbuhka parti politik sida ti keterubah ke dikumbai Parti Bansa Sarawak (SNAP) ke alai Stephen Kalong Ningkang nyadi tuai parti. Iya ditumbuhka kena bulan March 1961. Parti tu  nguji deka ngangkatka tikas pengidup raban bansa Sarawak.

Kena bulan December 1961, bisi agi sebengkah parti baru ditumbahka oya nya Barisan Rakyat Jati Sarawak (Berjasa) lalu chairman ti keterubah nya Datu Bujang Tuanku Othman. Parti Melayu tu bebida batang penemu iya ari parti Panas. Iya dipegai raban orang ke bepengarap enggau bala  imam.

Parti Berjasa enggau Panas udah nya lalu begempung dalam taun 1967 numbuhka siti parti baru ke dikumbai  Parti Bumiputera. Parti politik majak mayuh tumbuh baka kulat maya udah badu ujan kelebih agi lebuh British mutuska runding deka ngaturka pengawa bepilih dalam taun 1963. Orang China ke enda serasi enggau SUPP lalu numbuhka Sarawak Chinese Association (SCA) dalam taun 1962. Kena bulan August 1962, pansut parti raban bana Iban ti dikumbai Parti Pesaka Anak Sarawak (Pesaka) ke betuaika Temenggong Jugah enggau Franchis Umpau.

Maya deka pengawa bepilih besai taun 1963, konsep begempung parti Perikatan di Semenanjung lalu nyadi model sekeda parti politik Sarawak. Parti-parti tu lalu bgempung tauka bekerejasama enggau pangan diri. Ambika banding, Parti Perikatan Sarawak (mula nya Barisan Bersatu Sarawak) ti nyengkaum parti ari Berjasa, Panas, SNAP, SCA lalu Pesaka bisi ditumbuhka kena bulan October 1962, tang Panas pansut ari gempung nya kena bulan April 1963 laban madahka diri enda diterima enggau sama rata.

Kena 9 July 1963, Sempekat Malaysia disain di Malborough House, London. Nya ke ngadaka Akta Malaysia II ti diterima-pas ba Parlimen British. Iya lalu ditangkanka enggau pengawa ngemendarka Sempekat Malaysia ulih Parlimen Tanah Melayu, Balai Undang-undang Singapore, Majlis Undang-undang Sabah enggau Sarawak.

Kena 16 September 1963 Malaysia pan lalu ditumbuh enggau rasmi. Gerempung menua tu mungkur Persekutuan Tanah Melayu, Sabah enggau Sarawak sereta Singapore. Maya kimpin bepilih besai Majlis Daerah 1963 mayuh parti politik meri fokus ngagai pengawa numbuhka Malaysia.  Parti Perikatan Sarawak enggau Panas nyukung pengawa nya udah ke nerima penerang senentang gerempung Malaysia. Maya pengawa bepilih besai tum raban ke ngelaban nerima sukung ti besai. Iya dipeda ari pemutus pengawa bepilih nya. Parti Perikatan semina menang mimit. Ari 429 kerusi, Parti Perikatan Sarawak tulihka 138 kerusi, SUPP 116 kerusi, parti ngatika diri 116 kerusi enggau Panas 59 kerusi. Tu ngayanka taja pan SUPP bediri kediri tang ketegal isu numbuhka Malaysia ke dimainka parti nya ngujungka sida nerima sukung ti besai.

Perikatan diberi mandat numbuhka Kabinet nengeri lalu Kepala Menteri Sarawak ti keterubah nya dichirika ari parti SNAP iya nya Datuk Stephen Kalong Ningkan, apit iya James Wong Kim Ming (SNAP) enggau empat agi menteri Kabinet dituduhka siku-siku ari SNAP enggau SCA sereta dua iku ari Berjasa. Nya gaya kenang ngelansa senentang pemansang parti politik di Sarawak.

Seraya enggau nya mega rayat Sarawak berasai temegah lebuh disebut Negara Sarawak. Indah orang Malaya pan enti ke Sarawak begunaka passport laban Sarawak ngembuan hak diri empu ba dalam bidang immigresyen.

Nya alai bala nembiak dilalau anang enda ingatka sejarah menua tu lebih agi hari ngingatka Sarawak merintah diri ari kuasa British kena 22 Julai 1963 ti dijapai nengah pengangkun, penyerakup sereta pemereti ati tuai menua dulu kelia.

Pengerami 22 Julai nya amat besai reti ba semua rayat Sarawak laban ulih ngelepaska diri ari Perintah British. Dipelabaka mayuh nembiak rebak baru enda nemu pemesai reti 22 Julai laban bisi sekeda ngumbai Sarawak merdeka pengudah masuk gerempung Malaysia. Nya alai, arapka hari besai tu deka terus dipejalaika belama datai ke jemah ila lalu berindik ari taun ke udah, mayuh macham aktiviti bisi diatur ba renggat nengeri tauka pelilih menua nyambut hari besejarah nya. Nyadi diatu bisi peminta baru ari raban aktivis ke ngemesaika Hari Sarawak nya. Sida bisi langgur deka minta ngagai perintah 22 haribulan nya diterima nyadi hari peranak menua Sarawak ngintu Hari Sarawak chara rasmi.

Pemansang ti dipeda rayat kemaya hari tu nya endang bisi pengamat asil ari pengangkun orang ke tuai sebedau tu. Pemerani sereta penegap penemu sida tu patut nyadi pemun ngagai raban nembiak redak kemaya hari tu lalu nya tanggung pengawa sida beratika pengelikun sereta utai ke diasai sida iya kemaya hari tu deka terus disukung datai ke jemah ila.

Penyanding Penemu 

https://ms.wikipedia.org/wiki/Sejarah_Sarawak

Berita Iban, Utusan Borneo  

www.spu.sarawak.gov.my/history.html 

www.lonelyplanet.com/malaysia/...sarawak/histor. 

 https://archive.org/.../historyofsarawak00bari/historyofsarawak