Bisi dua leka jaku ti suah
dikena maya nulis sesebengkah pekara lalu guna kedua-dua jaku nya selalu ngasuh
saru. Leka jaku dua iti tu iya nya ‘karang’ enggau ‘esei’. Kamus Dewan nerangka
reti ‘karang’ nya gubahan, ikatan dan
susunan seperti novel itu ialah karangan Samad Said. Reti iya karang nya
pekara ti digubah, bisi kaul sereta betusun baka sebuah novel ke dikarang Samad
Said. Ba penemu Za’aba, iya madahka karang nya ‘asil ari pemandai tauka pengelandik ngubah tauka nusun leka jaku awakka
nyadi rambai jaku (frasa) lalu udah nya nyadi ayat. Sesebengkah karang ngundan
ayat ti udah digubah tauka ditusun nyadi cherita, ripot, penerang enggau ti
bukai,’ (Za’ba, 1965:1).
Dalam jaku English, ‘karang’
enggau ‘esei’ sama tau besilih guna sereta sama bela tau ngenyukupka penemu pangan
diri. Karang nya empu suah dikaitka enggau leka jaku English ‘composition’ ti
mai reti ‘... the art of composing,
putting together and arranging e.g. a piece of writing of music’ (The
Advanced Learner’s Dictionary of Current English, 1995).
Sesebengkah esei nya mega sebengkah karang ke dikumbai
karang pandak lalu ditulis dalam tukuh prosa. Iya ngembuan reti ke bejuraika
sesebengkah pekara, ngenataika penemu tauka ngumbuk orang besetuju enggau
sesebengkah tesis ti dibantaika senentang sesebengkah pekara. Sesebengkah esei
mantaika penerang tauka topik iya enggau chara ti ukai teknikal lalu suah agi
ngena anekdot, ilustrasyen enggau humor dikena nyukung pekara ti dikenataika
nya. (M.H.Abrams, 1981:55).
Ari semua penerang di atas,
kitai ulih nyimpulka penemu madahka karang ti manah nya karang ti ulih
meransang pemacha macha ari pun sampai ke pengujung karang. Nya kebuah, lebuh
nulis karang bisi empat pugu penteba ti patut bisi ba sebengkah karang ke
nyengkaum fakta, chara nulis, gaya enggau lebas lalu kepenudi nya jalai jaku. Ari
mayuh-mayuh fakta enggau penerang nya bisi ke isi lalu bisi ke sangking ke
dikumbai isi sangking.
Nya alai, lebuh nulis bekaul
enggau isi enggau isi sangking penulis enda tau enda ulih mida pekara tu:
a. Fakta ari penemu
b. Penyata ari bukti tauka kelai
c. Tuduh penemu ari sukung
penemu
d. Simpul penemu ari simpul
penemu rama
Kempat-empat penteba nya mih ke
nyadika pelasar pekara ti dipejuraika dalam artikel tu. Tadi udah diterangka
enggau lenak reti rama leka jaku karang. Pekara tu deka nyamai agi diperetika
enti karang nya ulih dibagi ngagai beberapa bengkah. Mayuh orang bisi saru
runding senentang bengkah karang tu. Bisi sekeda nya nyemakaka bansa karang
enggau tukuh karang. Ketegal saru penemu nya bisi sekeda orang nya magika
bengkah karang sida ngagai lima bengkah
lalu iya ke bukai nya magi karang sida ngagai lapan bengkah.
Ambika banding A.Samad Ismail
magi karang iya ngagai lima bengkah iya nya karang betukuh berita, karang
proses, karang sentang peneleba, karang penerang enggau karang personaliti
(Samad Ismail, 1967:81). Sulaiman Masri magi karang iya ngaga lapan bengkah.
Kelima-lima bengkah ke bisi ba Samad Ismail bisi mega dipasukka Sulaiman Masri.
Tiga bengkah ke ditambah iya nya wawancara
tentang pendapat orang, karangan yang memperjuangkan suatu cita-cita enggau cerita khayalan (Sulaiman, 1983:81). Reti
nya Sulaiman Masri bisi nambah tiga agi bengkah karang nyadi lapan. Bengkah karang
ke ditambah iya nya dikategori iya ngagai randau pasal penemu orang, karang
senentang juluk ati dikena nandaka pekara nya ngena penemu orang sereta
kepenudi nya cherita tengekebang.
Enti kitai enggai mebaka
runding kitai senentang bengkah karang nya tadi, kitai mega tau ngambi penemu
ari Robert Penn Warren, 1972:41. Nitihka penemu Robert, iya udah ngelumuka
bengkah karang nya tadi nyadi empat gaya ngarang iya nya terang, jurai, umbuk
enggau cherita.
Karang terang nya minta penulis
nerangka sesebengkah pekara, ngaga analisis situasyen, nerangka reti
sesebengkah leka jaku tauka rambai jaku lalu meri jaku perintah senentang
sesebengkah endur. Reti nya karang bansa tu iya nya dikena meri penerang ngagai
raban pemacha. Penerang nya mega nyengkaum iya ke beguna bendar enggau iya ke
kurang beguna. Tu mih ke ngasilka iya ke dikumbai isi enggau isi sangking tadi.
Dalam kategori tu bisi karang ke bebansa proses, manding enggau mida, ilustrasyen,
ngelumu, nerangka reti enggau ngaga analisis.
Karang jurai nya bisi kaul
enggau pengawa bejuraika sesebengkah pekara. Iya ngemasukka idea tauka runding,
tauka beinjauka idea runding orang bukai ngambika ulih nguingka runding enggau
penemu orang mayuh.
Karang umbuk nya tuju iya deka
nguingka runding mensia mayuh nitihka penemu penulis, reti nya ngumbuk sida
nitihka penemu penulis. Iya ti midaka karang tu enggau karang jurai nya karang
jurai ngemeratka faktor logik tang karang umbuk balat agi bemain enggau leka
jaku. Iya ti deka diayanka dalam karang bansa tu bekaul enggau pekara tauka
barang ke deka dibantai ngagai mensia mayuh lalu baka ni iya ulih ngumbuk
mensia mayuh dekaka barang tauka servis nya.
Iya ti kepenudi nya karang
cherita. Karang cherita tu bisi kaul enggau sesebengkah pekara ti nyadi. Iya dicheritaka
tauka ditusui enggau lenak nitihka pengingin ati penulis nengah pengelandik
sereta imaginasyen iya ke nulis. Tuju karang cherita tu dikena narit ati raban
pemacha ngambika sida sama ‘ngasai’ utai ke dicheritaka penulis nya, iya nya
sebengkah peneleba (Cleanth Brooke et al, lmr 42). Reti nya bisi cherita ti
deka dikenataika lalu baka ni iya dibantai ngagai mensia mayuh.
Asil sesebengkah karang tauka
esei balat bendar bepanggai ba pengulih siku-siku penulis ngasilka pekara ti
deka dipejuraika nya. Nya mih kebuah, pengelandik bejaku ulih disakum ngagai
dua pugu aspek, iya nya nerima enggau ngasil. Aspek nerima nya lebih ngagai
pengelandik mending enggau macha lalu aspek ngasil nya nyerangkung pengelandik
bukai baka bejaku enggau betulis.
Bibliografi
Abrams, M.H.A (1981), A Glossary
of Literary Terms, New york, Holt, Richard and Winston.
A. Samad Ismail (1978), Bimbingan Penulis, Kuala Lumpur, Peneribitan
Federal Berhad.
Capek, Mary Ellens, S. (1976), Writing in Context, Chicago, Harcourt
Brace Jonanovich, Inc..
Ilias Zaidi (1985), Bahasa Malaysia Kertas 1 STPM, Kuala Lumpur, Adabi Publishing Sdn. Bhd..
Sulaiman Masri (1983), Panduan Menulis Berita dan Rencana, Kuala
Lumpur, Peneribitan Sarjana.
Za’aba (1965), Ilmu Mengarang, Kuala Lumpur, Dewan
Bahasa dan Pustaka.
Tiada ulasan:
Catat Ulasan