Kuasa Nengkebang Bup

Panyun Jaku

Kuasa nengkebang tauka Hak Cipta dalam jaku Melayu nya kuasa ekslusif ti diberi ngagai pengempu kereban. Iya bekuasa nengkebang ungkup timpuh maya ti ditetapka nitihka Seksyen 13 (1), Akta Hak Cipta 1987). Kuasa nengkebang mega sebagi ari reta intelek lalu ngembuan rega tauka nilai ti ditentuka pemeli tauka rega makit. Reta intelek baka reta bukai mega ulih dijual, dibeli, disimpan, disadung, disalin sereta diguna nengah mayuh macham chara enggau tukuh ti ulih meri penguntung ngagai orang ke ngempu kereban nya. Nya kebuah, reta intelek patut dijaga ari diguna enggau nadai pemendar ari orang ke ngempu kereban nya. Tuju nya nyengkaum ngulihka untung, lalu nadai meri pampas ti patut ngagai orang ke ngempu kereban nya. Di Malaysia kuasa nengkebang dijaga baruh undang-undang ti dikumbai Akta Hak Cipta 1987 (AHC).

Kereban Ti Patut Nerima Kuasa Nengkebang

Kereban ke disebut ditu nya dikumbai karya dalam jaku Melayu.

1. Kereban asal ti patut nerima Kuasa Nengkebang (Seksyen 7(1) AHC) mungkur:-

a. kereban litericha;

b. kereban musik;

c. kereban seni;

d. filem;

e. rekod bunyi;

f. kereban seni tukang ngaga rumah;

g. program ti dibantai nengah radio tauka tv (siaran);

Semua kereban endang dijaga enda ngira kualiti tauka nilai litericha tauka seni, sereta tuju kereban nya diasil.  Kereban ti dikeluar tauka dichelak baka ke nangkan tu mega patut dijaga baruh Akta tu mega. Tu nyengkaum:

a. kereban ti kalih ngagai jaku bukai, tusun enggau ubah kereban litericha, musik tauka kereban seni

b.gempung kereban litericha, musik enggau seni ti disimpan ketegal pekara ti dipilih enggau tusun isi nya ke ngasuh iya nyadi sebengkah ari asil tengkebang intelek.

Tuju Kuasa Nengkebang

Kuasa nengkebang nya kuasa eksklusif ti diberi undang-undang ngagai sida ke ngempu kereban nya dikena nyaga guna kereban nya ungkup siti timpuh awak ti ditetapka ari diguna enggau nadai pemendar pengempu nya enda ngira nama chara nguna.  

Pengempu Kuasa Nengkebang

Kuasa nengkebang nya dipanggaika ba kuasa orang ke nengkebang sesebengkah kereban. Kuasa nengkebang mega reta ti ulih dipindah empu nengah chara nyerah kuasa ngempu, pemeri wasiat tauka nengah kuasa undang-undang lalu ulih mega dijual beli.

Timpuh Nyaga Kuasa Nengkebang

1.  Timpuh idup kereban litericha, musik, tauka seni (kelimpah ari fotografi) dikira nitihka umur penengkebang sereta 50 taun sepengudah pemati penengkebang nya. Enti bisi lebih ari siku pengempu kuasa nengkebang nya deka diatur nitihka umur penengkebang ke penudi lalu ditambah enggau 50 taun udah pemati iya. Enti kereban nya bedau kala dichelak tauka dikeluarka sepemanjai idup penengkebang nya, lalu udah nya iya parai, dia kuasa nengkebang nya sampai 50 taun ari pun taun kalenda nangkan nya enggau taun kereban nya dikeluarka. Enti kereban dikeluarka nya nadai benama tauka ngena nama juluk dia timpuh kuasa nengkebang nya sepengelama 50 taun bepun ari taun iya berengkah dikeluarka.

2.  Timpuh idup kuasa nengkebang kereban perintah, gerempung perintah enggau gerempung antarabansa nya sampai 50 taun mega bepun ari taun kalenda nitihka taun kereban nya berengkah dikeluarka.

3.  Timpuh idup kuasa nengkebang sentang sesebengkah edisyen ti dikeluarka, rekod bunyi, fotografi, filem enggau program tv tauka radio (siaran) sampai 50 taun bepun ari berengkah taun kalenda nitihka taun iya berengkah mula dkeluarka tauka dibantai baka program tv tauka radio.

Ulah ti dikumbai ngelanggar Kuasa Nengkebang

Ulah nangkan ke tu ti dikereja orang ke ukai empu kuasa nengkebang lalu nadai dipesetujuka orang ke empu tauka lisin pengempu kuasa nengkebang nya dikira ngelanggar kuasa nengkebang. Tu mungkur ulah baka:

1.    Ngeluarka baru nitihka chara ngayan ba televisyen tauka radio, mantai, ngereja enggau nyadung ngagai mensia mayuh, nengah kabel tauka ngeluarka semua tauka sebagi ari kereban nya nitihka tukuh ti chulin.

2.    Ngimport sebarang artikel enggau tuju bedagang tauka dikena ngulihka untung.

3.    Nengkebang, nyual, tauka nyewa nama-nama salin ti ngelanggar adat.

4.    Nyual, nyewa tauka nengah chara dagang, ngayan tauka madah deka nyual salin ti ngelanggar adat.

5.    Nyadung salin ti ngelanggar adat.

6.    Ngembuan, kelimpah ari ke diguna diri empu enggau domestik sebarang salin ti ngelanggar adat.

7.    Enggau chara dagang, mantai ngagai mensia mayuh sebarang salin ti ngelanggar adat.

8.    Ngimport, kelimpah ari ke diguna diri empu enggau domestik sebarang salin ti ngelanggar adat.

9.    Nengkebang tauka ngembuan sebarang utai ti digaga ke diguna tuju deka ngaga salin ti ngelanggar adat.

10. Ngasuh kereban nya dimainka ba mua mayuh.

Bup Teks Sekula Primari enggau Sekula Sekondari

Semua bup teks ti dikeluar ungku guna di sekolah dibagi ngagai dua bansa:

1.    Bup Teks kuasa nengkebang dipegai perintah

 
Bisi bup teks ungkup sekeda mata pelajar, perintah nengah Opis Menteri Pelajar Malaysia, megai kuasa nengkebang ba genap iti bup nya. Taja pia pengawa nyaga sereta neritka adat sentang kuasa nengkebang nya diserah ngagai Pengeluar tauka kontraktor, lalu dipesetujuka perintah. Semua untung asil ti diterima bekaul enggau lisin kuasa nengkebang nya sama-sama diempu perintah enggau pengeluar.

2.    Buku Teks kuasa nengkebang dipegai Kontraktor tauka Pengeluar.

 
Kuasa nengkebang ba genap edisyen bup ti dikeluarka nya bepanggai ba kontraktor tauka pengeluar bup nya. Pengawa nyaga enggau neritka adat sentang kuasa nengkebang dilempaika ba pengeluar nya. Semua untung assil ti diterima bekaul enggau lisin kuasa nengkebang nya diempu pengeluar.